Xăm mình: Nghệ thuật "nổi loạn" có nguồn gốc quý tộc
David Cox
Một nghệ nhân xăm hình cho khách phương Tây tại Nagasaki hồi 1881, trong lúc các kỹ nữ geisha pha trà
Đó là một vụ vừa là bê bối vừa là là sự hấp dẫn đầy mê hoặc của thời đại!
Vào
năm 1881, cháu trai của Nữ hoàng và là vị vua George V trong tương lai,
khi đó mới 16 tuổi, nhận được nghi thức bước qua tuổi vị thành niên của
rất nhiều bạn trẻ thời đó: xăm hình chú rồng màu đỏ và xanh lên cánh
tay, hình xăm do một hoạ sĩ từ Yokohama thực hiện.
Trên
báo chí tại quê nhà, lời đồn thổi đầy rẫy hàng tuần lễ, cho rằng hoàng
tử trẻ sẽ sớm có hình xăm như thú vui thời thượng đó. Một số bài báo
viết rằng hoàng tử đã có một hình xăm mũi tên lớn phía dưới mũi. Tin vào
các bài báo về hình xăm như vậy khiến thân mẫu chàng là Hoàng hậu
Alexandra của Đan Mạch, viết cho hoàng nhi một lá thư đầy phẫn nộ.
Hoàng
tử không có hình xăm nào trên mặt cả. Nhưng cánh tay có xăm hình của
chàng lần đầu tiên đã xuất hiện trước công chúng khi chàng gặp mặt Hoàng
đế Minh Trị, như một dấu hiệu chấp nhận từ hoàng gia khiến trào lưu này
ngày càng nổi tiếng.
Sự
hồi phục của Nhật Bản năm 1868 lần đầu tiên mở cánh cửa giúp quốc gia
này giao thương với phương Tây sau nhiều thế kỷ. Gần như ngay lập tức,
nhu cầu với những sản phẩm đến từ Nhật Bản và cả văn hoá Nhật tăng vọt.
Giới quý tộc giàu có Châu Âu bắt đầu trở về quê nhà với những hình xăm nghệ thuật trên cơ thể.
Giờ
đây, tin tức về hình xăm của hoàng tử đã thiết lập cả ngành công nghiệp
xăm mình thời thượng ở Anh Quốc, Pháp và thậm chí Hoa Kỳ: nó trở thành
sự thể hiện đẳng cấp xã hội - và thể hiện khả năng chi trả cho thú chơi
đó.
"Việc
vị vua tương lai xăm mình là một khoảnh khắc nổi tiếng đến nỗi có cả
một bức tranh làm quà tặng nhân dịp đám cưới của Vua George hồi năm
1893, mô tả lại cảnh quan lúc xăm mình ra sao," Matt Lodder, giảng viên
ngành nghệ thuật đương đại ở Đại học Essex nói. "Nếu để ai ai cũng biết
quý vị là người giàu có, đã tới Nhật Bản, thì việc cần làm là quý vị
cần phải quay về với một hình xăm."
Tuy
Vua George được coi như người dẫn đầu trào lưu thời đó, nhưng ông chỉ
là người tiếp tục một mô hình đã tồn tại trong nhiều thế kỷ. Từ thời
Julius Caesar, Anh Quốc đã nhiều lần khiến nghệ thuật xăm mình trở nên
nổi tiếng khắp thế giới.
Người thổ dân đảo Palau, trong đó có Vua Abba-thulle, trong một hình vẽ hồi 1844
Các chiến binh xăm mình
Hình
xăm được cho là đầu tiên trong lịch sử có từ 5.000 năm từ thời có dấu
tích của Người băng Otzi, một xác ướp được tìm thấy trong dãy Alps trải
dài từ Áo đến Ý.
Nhưng
ở Châu Âu, người Anh thuở ban mới là những người làm nghệ thuật này nổi
tiếng: khi Đế quốc La Mã xâm chiếm Anh năm 55 trước Công nguyên, họ tìm
thấy những người bản địa rực rỡ trong nghệ thuật vẽ cơ thể.
Caesar
viết về Chiến tranh xứ Gallia như sau, "tất cả người Anh đều vẽ trên cơ
thể bằng màu cây tùng lam, tạo ra màu xanh, và khiến sự xuất hiện của
họ trên chiến trường trông càng thêm kinh khủng."
Những
hiệu ứng khi xuất hiện của các chiến binh Anh khiến họ nổi tiếng khắp
Châu u với tên gọi Pretani, một từ gốc Celtic có nghĩa là những kẻ "vẽ
mình" hoặc "xăm mình". Từ đó, cái tên "Britain" (tức Anh Quốc) ra đời.
Một
số người nói rằng người Anh thời đó chỉ vẽ thôi, chứ không xăm mình.
Các học giả La Mã sau đó cũng bị thuyết phục tin rằng những người Caesar
thấy chỉ là hình vẽ với mực.
"Một
phần vùng đó bị chiếm giữ bởi những kẻ mọi rợ mà từ thời tuổi thơ đã vẽ
những hình khác nhau về động vật lên cơ thể, vì thế khi người đàn ông
lớn lên, dấu vết vẫn còn trên cơ thể anh ta," Gaius Julius Solinus viết
vào Thế kỷ thứ ba.
"Điều
đó chẳng có ý nghĩa gì ngoài việc họ coi đó như bài kiểm tra sự kiên
nhẫn xem ai có thể vẽ được nhiều nhất lượng màu xăm lên chân tay thông
qua những vết sẹo vĩnh viễn."
Khi người Norman đến vào năm 1066, họ cũng khám phá ra là người Anh yêu thích nghệ thuật xăm mình.
Vào
Thế kỷ 12, nhà biên niên sử William của xứ Malmesbury mô tả hình xăm là
một trong những cách thức mà người Norman học được từ dân bản địa.
Hình xăm đã trở nên phổ biến ngày nay
Theo chân nhà thám hiểm
Nhưng lịch sử hiện đại của nghệ thuật xăm mình của người Anh bắt đầu với việc xâm chiếm thuộc địa ở Châu Mỹ.
Nhà
thám hiểm và chủ tàu Martin Frobisher đã thực hiện nhiều chuyến hải
hành đến Tân Thế giới từ năm 1576 đến 1578. Ông phát hiện ra việc xăm
mình là chuyện phổ biến trong các tộc người thổ dân Châu Mỹ bản địa, từ
vùng Canada ngày nay trải dài xuống phía tây nam.
Vào
năm 1577, nhà thám hiểm Frobisher bắt giữ ba người thuộc tộc Inuit và
mang họ về, dắt đi trưng bày khắp Anh Quốc từ Bristol đến London - thậm
chí còn dẫn họ đến cung điện cho Nữ hoàng Elizabeth xem mặt.
Công
chúng bị sốc vì những hình ảnh được xăm vẽ trên cơ thể họ. Để khiến họ
bớt sợ hãi, hoạ sĩ John White được thuê vẽ chân dung của những tù nhân
người Inuit và so sánh với những hình vẽ cơ thể của người Anh cổ đại,
dựa trên những dữ liệu từ các học giả La Mã.
"Đó
là những hình ảnh đáng kinh ngạc mà ông chuyển hoá từ những mô tả cổ
xưa của người Anh cổ đại, miêu tả lại chúng dưới dạng những hình xăm đặc
biệt và hơi ngớ ngẩn," Lodder nói.
"Những
con sư tử khổng lồ trên bụng, hay hình xăm mặt trời và hoa dành cho phụ
nữ. Họ đã làm để cho những người đã bị đưa đến đây thấy họ không khác
gì với chúng ta cả."
Những người Inuit của Frobisher đã khơi gợi sự thích thú với nghệ thuật xăm mình cả ở Anh và Châu Âu trong thế kỷ 16.
Vô đề, 2011, tác phẩm xăm của Họa sĩ Thea Duskin
Dấu ấn từ cuộc hành hương
Trào
lưu này lan rộng cùng với sự thương mại hoá các chuyến hành hương đến
Vùng Đất Thánh. "Nó trở thành thứ phải làm khi tham gia một chuyến hành
hướng từ phương Tây đến Jerusalem và trở về nhà với một hình xăm - một
dấu hiệu chứng minh cuộc hành hương của bạn," Lodder nói.
"Không
có nhiều hình vẽ từ thời đó còn sót lại, nhưng chúng thường là những
bức tranh khá lớn. Về cơ bản chúng khá giống hình xăm trên vai của các
cầu thủ bóng đá."
Nghệ
thuật xăm mình trở nên phổ biến trong suốt Thế kỷ 16, 17 và 18 ở Anh,
đến nỗi hình xăm đã xuất hiện cả trong những phiên toà.
Vào
tháng Một 1739, tờ Bưu điện Buổi tối London (London Evening Post)
tường thuật việc ra phán quyết đối với một tên trộm 15 tuổi, bị cáo
buộc có một hình xăm cực kỳ bạo lực trên ngực.
"Trên
ngực hắn ta, đóng dấu bằng mực Ấn Độ là hình ảnh một người đàn ông với
thanh kiếm trong tay và một khẩu súng nhả đạn ở tay kia, với một biểu
tượng trên miệng người đàn ông, "Chúa nguyền rủ các ngươi!" Câu chuyện
được mô tả ngạt thở." Đây là sự vô lại lẽ ra phải bị che giấu, nhưng đã
có người phát hiện ra, hắn được yêu cầu phơi ngực trần trước toà, và tại
đó mọi người đều bị sốc vì hình ảnh khác thường trên người tên vô lại
đó."
Truyền
thống hình xăm hành hương tiếp tục đến thế kỷ 19 và đó là bối cảnh
Hoàng tử xứ Wales, sau này là Vua Edward VII, đã bí mật xăm mình với
hình chữ thập ở Jerusalem vào năm 1862.
Nhưng
bản thân từ "hình xăm" (tattoo) tự nó lại có xuất xứ khá mới mẻ trong
từ điển tiếng Anh, một di sản từ các cuộc hành trình trên biển của
thuyền trưởng James Cook đến các hòn đảo ở Thái Bình Dương vào cuối Thế
kỷ 18.
Gangster vùng Iberia (Mara Salvatrucha), San Salvador, 2008
Trong
khi từ này đã tồn tại trong tiếng Anh từ cuối thập niên 1600, ban đầu
là "beating a tattoo" có nghĩa trong từ điển là "đánh trống". Mãi cho
đến hành trình của Thuyền trưởng Cook đến Tahiti năm 1769, hình thức xăm
vẽ trên da vẫn còn được gọi là chích, đánh dấu hoặc nhuộm.
Tuy
nhiên, những người Tahiti sử dụng từ "tatau" để miêu tả việc họ sử dụng
những cây và đập vào những thanh có hình dạng giống lược với đầu mũi
kim gắn bên trên.
Cook ghi nhận điều này trong nhật ký và qua nhiều bạn bè, từ này cuối cùng du nhập vào tiếng Anh là "tattoo" (xăm).
Hình xăm và án thừa kế
Khi
đặt tên mới cho nghệ thuật xăm mình, người Anh lần đầu tiên đã thương
mại hoá nghệ thuật này trong thế giới phương Tây, kích thích sự bùng nổ
trào lưu khách du lịch xăm mình ở Nhật Bản - và bằng một vụ án đặc thù
khiến cả thế giới chú ý.
Vào năm 1854, nhà quý tộc Roger Tichborne mất tích trên biển, được cho là đã chết trong một vụ đắm tàu.
Mười
hai năm sau, điều kỳ diệu xảy ra khi ông xuất hiện tại Úc và giong buồm
trở lại London. Cuộc trở về của Tichborne không được những người anh em
ở quê nhà chấp nhận. Khi người mẹ của họ mất, vì ông là đứa con được
hưởng thừa kế tài sản của gia đình, các anh em ông đã khởi kiện, cho
rằng ông chỉ là một kẻ giả mạo.
Vụ
án Tichborne hồi đầu thập niên 1870 là một vụ gây xôn xao, được báo chí
khắp thế giới tường thuật. Vụ án cuối cùng đã có kết luận trong một
phiên toà được mô tả trong loạt phim truyền hình dựng dựa theo các tác
phẩm của nhà văn Dicken.
Hoá
ra khi còn trẻ, tại trường nội trú, Tichborne đã được bạn bè xăm mình;
khi quan toà yêu cầu ông tiết lộ hình xăm, ông không thể trưng hình xăm
đó ra.
Tichborne
giả hiệu bị lật tẩy thực ra là con trai một chủ hàng thịt, tên thật là
Arthur Orton và sau đó người này bị tống giam 14 năm tù.
Xăm mình tại phòng tắm hơi
Cuộc
săn lùng tin tức của giới truyền thông đã giới thiệu nghệ thuật xăm
mình đến với đông đảo độc giả khi một số tờ báo viết bài cho rằng tất cả
trẻ em nên được xăm hình gì đó, phòng khi chúng mất tích trên biển. Một
doanh nhân tên Sutherland Macdonald quyết định sẽ kiếm tiền từ việc
này.
Macdonald
là một hoạ sĩ tài hoa và cựu sĩ quan trong quân đội trong cuộc chiến
Anh-Zulu. Ông học xăm mình bằng cách xăm các hình cho đồng đội. Khi trở
về và làm chủ một nhà tắm kiểu Thổ Nhĩ Kỳ ở khu vực West End thời thượng
của London, Macdonald bắt đầu giới thiệu dịch vụ xăm mình như một hoạt
động thương mại, cũng là cửa hàng xăm đầu tiên được ghi nhận trong lịch
sử. Công việc kinh doanh này cực kỳ thành công.
"Sự
hứng thú của người Anh với phương Đông đóng góp một phần lớn vào việc
này," Lodder nói, và phòng tắm hơi của Macdonald là một chút biến tấu
khá hay. "Không chỉ có các dịch vụ của người Nhật là đắt khách nhất Châu
Âu, mà bạn còn có cả một bối cảnh "phong cách Á đông" với những khách
hàng là người giàu có đi lại, trần truồng như nhộng."
Vào
thập niên 1880, công việc kinh doanh của Macdonald phát triển khi ông
tận dụng sự chú ý của công chúng với hình xăm trên người Hoàng tử
George.
Macdonald
tự giới thiệu mình là hoạ sĩ, và đã xăm mình cho những người giàu và
nổi tiếng khắp thế giới từ Hoàng đế Đan Mạch đến Quân vương Patiala. Tên
tuổi ông và cửa hiệu xăm xuất hiện trên báo chí từ Ba Lan đến Pháp, Đức
và thậm chí cả New Zealand.
Những
khách hàng thậm chí đòi hỏi những hình xăm chi tiết hơn, từ mô phỏng
lại những bức tranh nghệ thuật Châu u trong phòng khách đến những cảnh
săn bắn, ông đã sáng chế ra máy xăm tự động đầu tiên vào năm 1890, một
năm trước khi máy xăm được đăng ký sở hữu trí tuệ ở Hoa Kỳ.
Xu
hướng xăm mình của giới quý tộc Anh sau đó đã lan rộng khắp các vùng
Đại Tây Dương: tờ báo New York Herald tuyên bố vào năm 1897 rằng "thú
vui xăm mình từ London đã lan ra tới New York". Tầng lớp trung lưu người
Mỹ bắt chước những tầng lớp thượng lưu ở Anh, và các nghệ sĩ xăm mình
bắt đầu xuất hiện khắp New York.
Từ
lúc nghệ thuật xăm mình được coi như trào lưu "mới" ở cả hai bờ Đại Tây
Dương, gần như mỗi thập niên trôi qua, các khảo sát đều cho thấy cứ ba
người lớn ở Anh lại có một người xăm mình.
Nghệ thuật này không mới như chúng ta tưởng, mà hẳn mọi người đều đồng ý rằng nó xuất hiện ở người Anh từ thời Caesar.
David Cox
No comments:
Post a Comment