Phụ nữ trung niên rất khó kiểm soát cân nặng. (nguồn hình WSJ).
Không có tình yêu nào thành thật bằng tình yêu ăn uống
There is no sincerer love than the love of food. (George Bernard Shaw).
Thỉnh thoảng chúng ta mới thấy một thứ thuốc mới làm chấn động
không những giới y tế mà còn làm chấn động thị trường kinh tế thế giới.
Thí dụ trước đây là thuốc phục vụ trong những nhu cầu căn bản và mạnh mẻ
nhất của con người, Viagra, thuốc giúp chữa chứng rối loạn cương cứng
(ED) của nam giới, do Pfizer phát triển, đã có tác động kinh tế đáng kể
đến ngành dược phẩm kể từ khi được FDA phê duyệt vào năm 1998. Viagra là
loại thuốc mang lại lợi nhuận cao cho Pfizer, doanh thu toàn cầu khoảng
1,6 tỷ USD trong năm 2016 mặc dù đã có thuốc generic rẻ tiền hơn nhiều.
Trong bài này chúng ta bàn về một thuốc mới và mạnh khác, nhưng
mục đích là kềm hãm một đam mê khác của con người, “tình yêu ăn uống”.
Ozempic, tên khoa học là semaglutide, là một thuốc được Cơ quan
Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA, 2017) phê duyệt để sử dụng
cho người lớn mắc bệnh tiểu đường loại 2. Đây là loại thuốc tiêm hằng
tuần giúp giảm lượng đường trong máu bằng cách hỗ trợ tuyến tụy
(pancreas) sản xuất nhiều insulin hơn.
Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), Metformin vẫn là liệu
pháp ưu tiên hàng đầu để điều trị bệnh tiểu đường loại 2. Tuy nhiên,
việc bổ sung bằng một chất có tác dụng tương tự như GLP-1 (GLP-1 analog)
nên được xem xét ở những bệnh nhân có chống chỉ định hoặc không chịu
được (không dung nạp/ non-tolerance) với Metformin, ở những bệnh nhân có
HbA1c cao hơn 1,5% so với mục tiêu hoặc ở những bệnh nhân không đạt
được A1c mục tiêu (Hemoglobin A1c dùng để theo dõi mức đường trong máu
theo dài hạn) sau ba tháng, đặc biệt ở những bệnh nhân bị xơ vữa động
mạch, suy tim hoặc bệnh thận mãn tính.
Ozempic hoạt động bằng cách tác dụng giống một loại hormone tên
là Glucagon-like peptide-1 (GLP-1); do đó Ozempic thuộc vào nhóm “GLP-1
agonist” hayGLP-1analog, nghĩa là hoạt động giống như GLP-1 trên các
thụ thể.
GLP-1 là một loại hormone được sản xuất tự nhiên bởi các tế bào
trong ruột và trong não bộ, và được phóng thích để đáp ứng với thức ăn,
làm giảm sự thèm ăn và phóng thích insulin cần thiết để dùng chất đường
trong thức ăn. GLP-1 gửi tín hiệu đến não báo hiệu đã ăn no và làm chậm
quá trình tiêu hóa bằng cách tăng thời gian thức ăn đi từ dạ dày qua
ruột, tác dụng tương tự như phẫu thuật để giảm cân nặng (bariatric
surgery).
Incretin là những chất có khả năng giảm mức đường trong máu; GLP-1 thuộc nhóm này. GLP-1 kích thích phóng thích insulin từ tụy tạng (pancreas) và ức chế sự phóng thích glucagon (glucagon làm đường máu tăng lên lúc cần thiết).
Nguồn hình: Wikipedia
Mặc dù Ozempic không được phê duyệt chính thức để giảm cân
nhưng một số bác sĩ vẫn kê đơn cho mục đích này (off-label) và một số
bệnh nhân cho biết họ đã giảm cân khi sử dụng nó. Thuốc semaglutide được
chuẩn thuận dùng để giảm cân nặng qua một thương hiệu khác là Wegovy
với liều cao hơn một chút (năm 2021).
Theo
một nghiên cứu, liều Ozempic cao hơn (2,4 miligam semaglutide mỗi tuần)
rất hiệu quả để giảm cân ở những người mắc bệnh béo phì. Trong một
nghiên cứu, những người mắc bệnh béo phì sử dụng thuốc kết hợp với các
biện pháp can thiệp lối sống đã giảm khoảng 15% trọng lượng cơ thể trong
68 tuần. Trung bình họ giảm được khoảng 34 pound.
(John P H Wilding et al. N Engl J Med. 2021.)
Ozempic cũng được thấy làm giảm nguy cơ mắc các biến cố tim
mạch lớn như đột quỵ, đau tim hoặc tử vong ở người lớn mắc sẵn bệnh tim.
Các tác dụng phụ thường gặp của
Ozempic: buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, nôn mửa và táo bón. Các tác
dụng phụ nghiêm trọng có thể xảy ra: phản ứng dị ứng, viêm tụy
(pancreatitis) và các vấn đề về thận. Những tác dụng phụ này được báo
cáo phổ biến nhất khi tăng liều thuốc cho đến khi đạt được liều tối đa.
Ngoài những tác dụng phụ thường gặp này, Ozempic còn có thể
gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng bao gồm: phản ứng dị ứng, thay
đổi thị lực, viêm tụy (pancreatitis) và các vấn đề về thận.
Hạ đường huyết (hypoglycemia) hoặc lượng đường trong máu thấp
cũng có thể xảy ra khi sử dụng Ozempic với thuốc kích thích tiết insulin
(secretagogue) hoặc insulin. Ozempic chống chỉ định (không được dùng) ở
những bệnh nhân có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc ung thư “biểu mô
tuyến giáp thể tủy” (MTC, medullary thyroid carcinoma) hoặc ở những bệnh
nhân mắc hội chứng “Tân sinh đa nội tiết loại 2” (MEN 2, multiple
endocrine neoplasia syndrome).
Sốc phản vệ (anaphylaxis) và phù mạch (angioedema làm sưng dưới
da, môi, họng có thể nguy hiểm) đã được báo cáo với các GLP-1 agonist
khác và nên thận trọng ở những bệnh nhân có tiền sử mắc các bệnh này.
Ngoài ra, có những lo ngại về sự an toàn lâu dài của Ozempic.
Nghiên cứu chỉ ra rằng Ozempic có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh sỏi mật
và đề xuất nghiên cứu sâu hơn để đánh giá nguy cơ lâu dài của ung thư
tuyến tụy, ung thư tuyến giáp và bệnh võng mạc tiểu đường.
Ozempic thường được bảo hiểm y tế chi trả (vì chỉ định là bệnh
tiểu đường), Wegovy thì không vì chỉ định chính thức là giảm cân.
Daniel Drucker, giáo sư Đại học Toronto, người đã giúp khám phá
cách thức hoạt động của thuốc, cho biết: “Tôi không nghĩ bất kỳ ai
trong chúng tôi có tầm nhìn rằng, 40 năm sau, chúng tôi sẽ nghĩ về tất
cả những tác dụng khác nhau của GLP-1”... “Phải mất rất nhiều công sức
trong nhiều thập kỷ để thực sự đưa chúng tôi đến được vị trí hiện tại”.
Chỉ sáu năm kể từ khi có mặt trên thị trường, Ozempic đã trở
thành loại thuốc kê đơn bán chạy nhất ở Mỹ. Ozempic và Wegovy không phải
là những thuốc duy nhất được ưa chuộng nhờ tác dụng giảm cân. Nhu cầu
ngày càng tăng đối với Mounjaro, một loại thuốc trị tiểu đường, vì Eli
Lilly, công ty sản xuất nó, khoe kết quả giảm cân ấn tượng ở người mắc
bệnh béo phì và tiểu đường trong các thử nghiệm sử dụng tirzepatide,
thành phần hoạt chất trong Mounjaro. Các loại thuốc khác sử dụng cơ chế
tương tự Wegovy và Ozempic đang được phát triển.
Hiện nay, Ozempic được cho là loại thuốc nổi tiếng nhất thế
giới, một phương pháp điều trị bệnh tiểu đường đã trở thành “phương pháp
giảm cân thần kỳ” đã tăng vọt bảng xếp hạng doanh số bán hàng bất chấp
nguồn cung hạn chế và đây có thể chỉ là sự khởi đầu. Nhà tỷ phú Elon
Musk cũng thú nhận là mình trông khỏe, nổi cơ bắp (“fit, ripped and
healthy,”) là nhờ Ozempic. Các tài tử đóng phim cũng ca ngợi thuốc này.
Các nghiên cứu gần đây đã bắt đầu làm sáng tỏ những lợi ích sâu
rộng của Ozempic và các loại thuốc khác cùng loại GLP-1 receptor
agonist. Các loại thuốc này dường như có tác dụng bảo vệ tim, gan và
thận ngoài việc giúp giảm cân, và chỉ riêng việc giảm cân cũng làm giảm
nguy cơ mắc nhiều bệnh. Cũng có lý do để tin rằng GLP-1 có thể giúp
chống lạm dụng chất gây nghiện (substance abuse) hoặc thậm chí là bệnh
Alzheimer gây lú lẫn. Thuốc càng được công nhận hiệu nghiệm cho nhiều
chỉ định (nhiều bệnh khác nhau) lợi tức cho nhà sản xuất bào chế càng
gia tăng (1).
Và đây lại là tin xấu đối với nhiều nhà sản xuất thuốc và thiết
bị y khoa. Ví dụ, người Mỹ chi khoảng 250 tỷ USD mỗi năm để điều trị
bệnh tim mạch, nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Mỹ. Số tiền này bao
gồm những gì các công ty bảo hiểm và bệnh nhân phải trả cho thuốc huyết
áp, phẫu thuật “bắc cầu” động mạch tim (bypass surgery) và các thiết bị
cấy ghép vào tim như máy điều hòa nhịp tim (pace maker). Các nhà phân
tích tại Wells Fargo Securities ước tính rằng thuốc nhómGLP-1 có thể làm
giảm thị trường điều trị bệnh tim mạch khoảng 10% vào năm 2050 (2).
Khi ngày càng có nhiều bằng chứng cho việc sử dụng GLP-1 lan
rộng, các nhà đầu tư đang nhận thức được những hậu quả tiềm ẩn. Khi Novo
Nordisk A/S công bố vào ngày 10 tháng 10 rằng hiệu quả của Ozempic
trong điều trị người tiểu đường kèm với bệnh thận mạn tính chắc chắn đến
mức hãng phải dừng thử nghiệm sớm, nó đã gây ra đợt bán tháo cổ phiếu
trị giá 3,6 tỷ USD của các nhà cung cấp dịch vụ lọc máu (dialysis)
Fresenius Medical Care AG và DaVita Inc, và đương nhiên DaVita chất vấn
kết quả thử nghiệm này (3).
Theo Bloomberg Businessweek, một nhà phân tích phụ trách cổ
phiếu thiết bị y tế đã viết trong một báo cáo nghiên cứu: “Thị trường đã
đạt đến mức cuồng loạn gần như đỉnh điểm (peak hysteria) liên quan đến
tác động của các thuốc loại GLP-1”… “Cuộc tàn sát trong lĩnh vực công
nghệ y tế rất đáng chú ý và có phạm vi rộng, gần như bừa bãi, tác động
đến những cái tên (thương hiệu) tường như không có mối liên hệ nào với
các thuốc GLP-1.”
Tóm lại, Ozempic là một loại thuốc được dùng trong trị liệu bệnh
tiểu đường và đang được dùng rất phổ biến cho việc giảm cân ngay ở những
người không bị bệnh tiểu đường, ngoài chỉ định được FDA cho phép. Những
người cân quá nặng hay bệnh nhân tiểu đường có thể muốn tìm hiểu thêm
về một thứ thuốc chích mới rất hiệu nghiệm nhưng rất đắt đỏ này (chừng
1000 đô la mỗi tháng nếu trả bằng tiền túi, và thời gian cần dùng không
hạn định).
Một điểm thú vị khác là thuốc này cũng như những thuốc tương tự
tác dụng trên thụ thể GLP-1 đang có triển vọng làm thay đổi sâu xa các
bệnh về tim mạch, về biến dưỡng (bệnh mập), bệnh nghiện thuốc, bệnh
Alzheimer, làm mất khách hàng, thu hẹp thị trường của các nhà sản xuất
thuốc hay thiết bị y học phục vụ cho các nhóm bệnh nhân này (phẫu thuật
nối mạch tim, thị trường lọc máu bằng thận nhân tạo).
Mặt khác kỹ nghệ thực phẩm của Mỹ cũng bắt đầu lo lắng vì người
dùng thuốc giảm cân ăn uống ít đi và họ đang cố gắng thích ứng “dụ”
khách tiêu thụ bằng những sản phẩm mới cho người ăn kiêng nhưng vẫn còn
“yêu” ăn uống.
Tựu chung, thức ăn ở xứ này vẫn dư thừa và cám dỗ, giảm cân để
khỏe hơn, đẹp hơn chủ yếu là vấn đề ý chí, tự chế ăn ít lại và hoạt động
nhiều hơn. Nếu không tự kiềm chế được thì nhờ thuốc, hiệu nghiệm hơn
trước nhưng rất đắt tiền, có khi còn biến chứng.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
(20/10/2023)
Tham khảo:
(2) The Ozempic Effect Is Coming for Everything From Kidney to Heart Disease Treatments
It could cut demand for big-money drugs targeting a wide range of maladies, even Alzheimer’s.
(3) DaVita Casts Doubt on Novo’s Chronic Kidney Disease Results for Ozempic
No comments:
Post a Comment