TRƯỜNG BỘ BINH - KHÓA 1/71 TỰ LẬP

BỆNH PHÌ  ĐẠI NHIẾP HỘ TUYẾN  (BENIGN PROSTATIC HYPERPLASIA) Bs Lê Ánh

 
 

Nhiếp Hộ Tuyến, Tuyến Tiền Liệt hoặc Nhiếp Tuyến là một tuyến sinh dục phụ của nam giới.

 

Tuyến không tiết ra kích thích tố như các tuyến khác, không trực tiếp khích lệ sự giao hoan, nhưng góp phần rất quan trọng vào sự nối dõi tông đường và tột đỉnh của cảm khoái tình dục.

Nhiếp hộ tuyến bình thường   Phì đại nhiếp hộ tuyến

Nhiếp hộ tuyến chỉ cân nặng vài gram lúc người đàn ông tương lai cất tiếng khóc chào đời. Đến tuổi đậy thì, nhiếp hộ tuyên, dưới tác dụng của kích thích tố nam (testostererone), cùng với sự tăng trưởng của toàn cơ thễ ngưởi nam, cũng lớn lên theo. Nó cân nặng khoảng 20 grams vào tuổi đôi mươi. Nhiếp hộ tuyến nằm yên, hài lòng với sức vóc của nó trong thời gian khoảng 25 năm. Sau đó, ở đa số đàn ông, nó lại tiếp tục lớn lên. Bệnh phì đại nhiếp hộ tuyến thường chỉ xảy ra ở đàn ông trên 45 tuổi, và càng lớn tuổi, ta càng dễ bị bệnh.

 

Tuyến nằm dưới bàng quang, bao quanh niệu quản dẫn nước tiểu ra ngoài cơ thể. Tuyến cũng nằm ở mặt trưóc của trực tràng, nên khi thầy thuốc cho ngón tay vào hậu môn ngoáy ngoáy khám khám thì cũng biết được tình trạng to nhỏ, cứng mềm nhẵn nhụi hoặc sần sùi của tuyến.

 

 
Phì đại nhiếp hộ tuyến

 

Nói chung, trong cả đời người, cứ 10 người đàn ông chúng ta, thế nào cũng có 1 người phải giải phẫu vì bị phì đại nhiếp hộ tuyến (prostastic hyperplasia). Bệnh phì đại nhiếp hộ tuyến không phải là ung thư nhiếp hộ tuyến và cũng không đưa đến ung thư nhiếp hộ tuyến.

 

NGUYÊN NHÂN

 

Lý do mà nhiếp hộ tuyến tăng sinh trưởng chưa được xác định rõ ràng. Có nhiều ý kiến cho rằng tuổi càng cao thì các tế bào nối tiếp ở giữa tuyến tăng trưởng mạnh.

Ý kiến khác cho rằng do tác dụng của kích thích tố nam, vì quan sát cho thấy tuyến của người bị thiến (hoạn quan) không sưng.

Ngoài ra, sự cắt ống dẫn tinh trùng, xơ cứng gan, cao huyết áp, hút thuốc lá cũng được nêu ra như có thể là nguy cơ sưng nhiếp hộ tuyến.

 

TRIỆU CHỨNG

 

Do bao bọc xung quanh ống dẫn tiểu, nên khi sưng to, tuyến sẽ đè vào ống dẫn tiểu khiến cho sự tiểu tiện bị tắc nghẽn.

Trong đa số các trường hợp, nhất là ở những người đàn ông trên 45 tuổi, sự nghẽn tiểu tiện xảy ra từ từ: nạn nhân nhận thấy vòi nước tiểu không vọt ra xa, yếu dần, nhỏ giọt, phải rặn mới đái ra hết nước tiểu. Đi tiểu xong, mà vẫn có cảm giác như chưa tiểu hết. Đôi lúc, tiểu xong, một lúc nước tiểu còn nhỉ ra lại.

Khi nhiếp hộ tuyến càng lúc càng to với tuổi đời, bệnh tiến đến giai đoạn nặng hơn, nước tiểu thường bị ứ đọng lại trong bọng đái. Người bệnh đi tiểu nhiều lần, có khi cứ 15 hay 30 phút lại phải viếng phòng tắm. Ban đêm, bệnh cũng chẳng cho yên, mắt nhắm mắt mở cũng phải thức dậy nhiều lần để đi tiểu.

[Điều nên chú ý là tiểu nhiều lần và tiểu đêm cũng có thể gây ra do uống nước nhiều, dùng nhiều cà phê quá (hoặc những thức uống chứa chất cà phê), bệnh tiểu đường, căng thẳng tinh thần (stress),... Khó ngủ cũng làm ta hay đi tiểu đêm. Vậy khi đi khám bệnh, bạn nên kể bệnh với bác sĩ rằng bạn uống nước bình thường thôi, không dùng nhiều cà phê đâu, cũng chẳng có bệnh tiểu đường, tinh thần vẫn thoải mái, chẳng có vắn đề gì căng thẳng,... để giúp bác sĩ định bệnh dễ dàng nhanh chóng].

Có khi người bệnh bất ngờ bí tiểu khi uống rượu, hoặc dùng một thứ thuốc có tác dụng “anticholinergic” (như các thuốc chữa dị ứng mũi Dimetapp, Actifed, Chlor-Trimeton,..., thuốc chữa bệnh sầu buồn tricyclic antidepressants,...), hoặc do nhiễm trùng bọng đái.

Nhiều khi nước tiểu nằm lâu trong bọng đái vì tuyến nhiếp hộ bị to, bọng đái dễ bị nhiễm trùng. Người bệnh tiểu đã khó, nay càng khó hơn, và thêm tiểu rát, buốt, có khi còn ra máu. Tệ hơn nữa, còn không nín tiểu được, mót tiểu là phải đi ngay. Vùng bọng đái phía bụng dưới người bệnh cảm thấy đau, khó chịu.

Không chữa trị, các chú vi trùng không bị tiêu diệt, thừa thắng xông lên, bò ngược lên các ống dẫn tiểu (ureters), đổ bộ lên thận. Lúc đó có thêm các triệu chứng của bệnh nhiễm trùng thận (pyelonephritis). Nguy hiểm hơn, vi trùng từ thận có thể vào máu gây nhiễm trùng máu, và theo máu đến tấn công các cơ quan khác. Khi vi trùng đã tấn công lên đến thận, người bệnh đột nhiên bị nóng sốt (có thể cao đến 103 độ F), lạnh run, nhức mỏi khắp người, buồn nôn, ói mửa và tiêu chảy. Người bệnh đau một hay hai bên lưng dưới, vùng thận. Triệu chứng xảy ra nhanh chóng trong vòng vài giờ hay một ngày. Trong giai đoạn này, với triệu chứng nóng sốt và lạnh run, có ngươi tưởng mình bị sốt rét. Có người tưởng mình ăn trúng độc vì bị buồn nôn, ói mửa, tiêu chảy.

Tuyến nhiếp hộ nằm ngay trước trực tràng (rectum: phần cuối của bộ tiêu hóa, phía trên hậu môn). Thỉnh thoảng, cũng có bệnh nhân bị to tuyến nhiếp hộ gây bị bón, vì tuyến nhiếp hộ lớn phình ra phía sau, làm hẹp trực tràng. Cũng có những ngưò bệnh khác không hề có triệu chứng, hoặc triệu chứng rất nhẹ, nhưng đường tiểu phía dưới bị tuyến nhiệp hộ to làm nghẹt, nên phía trên, các ống dẫn tiểu và thận bị phình to. Đừng tưởng thận phình to hơn bình thường là thận khỏe. Ngưọc lại, thận có thể bị suy dần. Thận mà càng lúc càng suy thì người bệnh nguy to, có thể phải lọc thân hay thay thận.

 

TRẮC NGHIỆM SƯNG NHIẾP HỘ TUYẾN

 

Hiệp Hội Niệu Khoa Hoa Kỳ dã đề nghị một số câu hỏi để thầy thuốc ước lượng sự rối loạn của nhiếp hộ tuyến. Đó là, trong tháng vừa qua

1. Có bao giờ ta thấy có cảm giác như vẫn còn nuớc tiểu trong bọng đái sau khi tiểu xong?
2. Có khi nào ta phải đi tiểu lại vài giờ sau khi vừa mới tiểu?
3. Bao nhiêu lần trong khi tiểu ta phải ngưng rồi lại tiếp tục tiểu lại?
4. Bao nhiêu lần ta thấy rất khó khăn để nín tiểu?
5. Bao nhiêu lần ta thầy vòi nước tiểu yếu đi?
6. Bao nhiêu lần ta phải răn để bắt đầu tiểu tiện?
7. Bao nhiêu lần ta phải thức giấc dậy để đi tiểu từ lúc chập tối tới sáng?

 Nếu dăm câu trả lời đều là CÓ thì nhiếp hộ tuyến của ta bắt đầu có vấn đề rồi đấy.

 

CHẨN ĐOÁN BỆNH

 

Để định bệnh, bác sĩ căn cứ vào lời khai những triệu chứng kể trên rồi xác định được là: “Nhiếp hộ tuyến của bạn bị to rồi đấy!”

Giản dị nhất là khám trực tràng (rectal examination). Cũng xin nhắc lại, nhiếp hộ tuyến nằm phía dưới bọng đái, bao quanh một phần ống tiểu, và ở ngay phía trước trực tràng.. Thò ngón tay trỏ qua hậu môn bạn, vào tận trực tràng, bác sĩ có thể thăm được mặt sau của nhiếp hộ tuyến.. Bác sĩ có thể sờ thấy nhiép hộ tuyến to hơn bình thường, nhưng vẫn cân xứng, sờ giống như sờ vào đầu mũi (nếu bạn tò mò muốn biết nhiếp hộ tuyến của mình to nhỏ thế nào, cứng mền ra sao, bạn có thể tự sờ đầu mũi của mình). Một nhiếp hộ tuyến bị ung thư thường cứng hơn nhiều, lại có thể bên to bên nhỏ, hoặc có chỗ phồng lên, cứng hơn những chỗ khác (hard nodules).

Khám phá ung thư nhiếp hộ tuyến bằng cách hằng năm, kể từ tuổi 50, đi khám nhiếp hộ tuyến và thử máu tìm một chất đặc biệt gọi là PSA (Prostatic Specific Antigen).

Tuy nhiên, vóc dáng của nhiếp hộ tuyến sờ thấy qua sự thăm khám trực tràng không đi đôi với sự nặng nhẹ của triệu chứng. Có những trường hợp nhiếp hộ tuyến sờ thấy bình thường, nhưng người bệnh có những triệu chứng điển hình, vì nó to đặc bên trong làm hẹp ống tiểu. Ngược lại, có những nhiếp hộ tuyến sờ thấy sưng to, nhưng lại không gây triệu chứng.

Sau khi thăm khám, bác sĩ cho thử nước tiều và đo lượng creatinine trong máu bệnh nhân để xem thận của bệnh nhân tốt hay xấu. Lượng creatinine trong máu phản ảnh chức năng thận, càng lên cao, chứng tỏ thận càng suy. Nếu bệnh nhân tuổi trên 50, bác sĩ sẽ cho thử thêm lượng PSA trong máu, để truy tìm ung thư nhiếp hộ tuyến.

Nếu kết quả mọi thử nghiệm đều bình thường, và các triệu chứng không quấy rầy bệnh nhân, chúng ta ngừng tại đây, không cần tìm hiểu thêm, cũng chưa cần điều trị. chỉ cần thỉnh thoảng ghé thăm bác sĩ, để theo dõi tình hình.

Nếu bệnh nhân cho rằng không còn chịu đựng được nữa, cái tuyến nhiếp hộ nó làm phiền quá lắm. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể cho đo sức tiểu của bệnh nhân (urinary flow rate), xem trong 1 giây, bệnh nhân tiểu được bao nhiêu nước tiểu. Nếu trong 1 giây, bệnh nhân chỉ tiểu ra không đến 10ml nước tiểu: vấn đề của bệnh nhân nặng đấy. Nếu trong 1 giây, bệnh nhân tiểu được trên 15 ml nước tiểu, vấn đề còn nhẹ thôi, nhưng bệnh nhân cảm thấy khó chịu với cái nhiếp hộ tuyến, như vậy bệnh nhân hơi khó tính một chút. Bệnh nhân còn nghi ngờ, vẫn kêu rằng khổ sở vì những triệu chứng, nhất định là do cái nhiếp hộ tuyến gây ra. Thế thì làm thêm một trắc nghiệm đo lượng nước tiểu còn sót lại trong bọng đái sau khi đi tiểu (measurement of the residual urine volume after voiding): nếu trắc nghiệm này cũng bình thường, không có mấy nước tiểu còn sót lại trong bọng đái lúc bệnh nhân đã tiểu xong, bệnh của bệnh nhân còn nhẹ lắm.

Tổng hợp tất cả những dữ kiện kể trên, bác sĩ và bệnh nhân sẽ cùng bàn luận để lượng định vấn đề nặng hay nhẹ, cần chữa trị ra sao.

 

CHỮA TRỊ

 

Điều trị tùy thuộc vào hai điểm chính:

Mức trầm trọng của các triệu chứng,

Các triệu chứng ảnh hưởng tới đời sống như thế nào.

Đa số bệnh nhân muốn chữa trị vì những trở ngại trong việc tiểu tiện. Đó cũng là mục tiêu của các phương thức trị liệu hiện có.

Sưng nhiếp hộ tuyến có thể được chữa trị bằng dược phẩm, giải phẵu hoặc các phương pháp ít gây hại (less invasive) mới được áp dụng trong hơn thập niên vừa qua.

Tháng 6 năm 2006, Hiệp Hôi Niệu Khoa Hoa Kỳ (The American Urological Association) đã đua ra một hướng dẫn mới để chữa trị Sưng Nhiếp Hộ Tuyến Lành. Khi các triệu chứng nhẹ thì bệnh nhân được theo dõi, khi trầm trọng thì vừa được theo dõi vừa trị liệu.

 

1- Chờ đợi, theo dõi

Trong theo dõi chờ đợi, cả bệnh nhân lẫn bác sĩ đều không dùng các phương pháp trị liệu sẵn có, nhưng bác sĩ vẫn theo dõi diễn tiến tốt xấu các triệu chứng của bệnh.

Biện pháp này được áp dụng khi các triệu chứng từ nhẹ (mild symptoms) đến trung bình (moderate symptoms) mà không có biến chứng như bí tiểu hoặc đái rắt. Trong thời gian này, bệnh nhân nên làm theo một số chỉ dẫn để bệnh khỏi trở nên trầm trọng:

• Giảm uống nước vài giờ trước khi đi ngủ để khỏi phải thức giấc nhiều lần đi tiểu đêm,
• Giới hạn dùng quá nhiều cà phê vì caffeine là chất lợi tiểu, có thể làm triệu chứng xấu hơn,
• Cẩn thận dùng thuốc lợi tiểu (diuretics),
• Giới hạn các loại thuốc chống dị ứng, nghẹt mũi, vì thuốc gây ra co thắt cơ vòng quanh ống tiết niệu, cản trở sự tiểu tiện,
• Khi mót tiểu, nên đi tiểu ngay để tránh nước tiểu ứ đọng làm cho bàng quang quá dãn, yếu,
• Đừng để bị quá lạnh vì khí hậu lạnh khiến cho nước tiểu tích tụ trong bàng quang, kích thích tiểu tiện liên tục,
• Vận động giảm triệu chứng bệnh gây ra do nhiếp hộ tuyến phì đại.

 Trong những trường hợp nặng hơn một chút nữa (moderate: nặng vừa), người bệnh có hai lựa chọn: hoặc giải phẫu hoặc dùng thuốc. Nếu năng hơn nữa, là những trường hợp người bệnh thực sự đau khổ vì cái tuyến nhiếp hộ không biết điều của mình (severe symptoms), trong trường hợp này, nên chọn phương cách giải phẫu để dứt khoát giải quyết vấn đề.

 

2- Dược phẩm

Có nhiều dược phẩm làm nhiếp tuyến teo (Proscar) hoặc làm thư dãn cơ thịt ở vùng xương chậu (Hytrin) khiến tiểu tiện được thông. Thảo mộc Saw Palmetto cũng được y giới mang ra áp dụng với nhiều hứa hẹn khả quan.

Bác sĩ cũng khuyên không nên ăn thực phẩm có nhiều gia vị cay, không nên uống rượu, giảm các thực phẩm có nhiều cholesterol, vì rằng các chất này kích thích khiến tuyến sưng to thêm.

Ngoài ra nên ăn nhiều rau trái, vận động cơ thể, đừng ngồi quá lâu cũng

như xuất tinh thường hơn để ống dẫn tinh khỏi nghẹt.

Ở Mỹ, có hai loại thuốc được Cơ Quan Kiểm Soát Thực và Dược Phẩm (FDA: Food and Drug Administration) cho phép dùng để chữa bệnh sưng to nhiếp hộ tuyến:

a) Alpha-adrenergic blockers:

Gồm các thuốc Terazosin, Doxazosin, Tamsulosin, và Alfuzosin. Thuốc cũ Minipress thỉnh thoảng cũng được dùng, nhưng không được chuộng bằng 4 thuốc mới trên.

Các thuốc khiến các bắp thịt ở cổ bọng đái, và các bắp thịt ở phần ống tiểu bị tuyến nhiếp hộ bao quanh bớt thắt chặt, do đó giúp nước tiểu đi qua chỗ hẹp dễ dàng hơn. Sau 2, 3 tuần dùng thuốc, các triệu chứng sẽ thuyên giảm nhiều.

Hai thuốc Terazosin và Dexazosin còn cũng có công dụng chữa bệnh cao huyết áp. Bệnh nhân vừa cao huyết áp, vừa to nhiếp hộ tuyến, dùng hai loại thuốc này rất tiện lợi.

b) 5 alpha-reductase inhibitor:

Gồm hai thuốc Finasteride và Dutasteride. Thuốc làm nhiếp hộ tuyến từ từ nhỏ lại, khiến triệu chứng thuyên giảm dần. Công hiệu của thuốc chậm, khoảng 6 tháng đến 1 năm. Cả hai thuốc có thể làm giảm dục tính.

Dùng các thuốc Alpha=adrenergic blockers, nếu triệu chứng không thuyên giảm nhiều, nên thêm thuốc loại 5 alpha-reductase inhibitor làm nhiếp hộ tuyến nhỏ lại, giúp nhiều bệnh nhân tránh được giải phẫu.

 

3- Giải phẫu

 a) Giải phẫu qua tiết niệu

Nếu tuyến quá lớn, khiến người bệnh thấy khó chịu thì cần phải giải phẫu để gọt nhỏ hoặc cắt bỏ tuyến sưng. Giải phẫu là trị liệu hữu hiệu nhất được áp dụng khi dược phẩm không thành công.

Phẫu thuật có thể là mổ lớn (Open Prostectomy) hoặc thực hiện qua niệu đạo (TransUrethral Resection of the Prostate-TURP), không có vết sẹo.

Theo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa, nếu đang có các bệnh mãn tính trầm trọng (như tiểu đường không được kiểm soát, xơ cứng gan, nhồi máu cơ tim, suy thận, tắc phổi kinh niên và vài tâm bệnh trầm trọng) tì phẫu thuật không phải là lựa chọn đúng và sự hồi phục sau mổ có thể lâ hơn.

Sau phẫu thuật, một số vấn đề thường xảy ra:

- Khó khăn tiểu tiện

- Đái són

- Chảy máu

- Rối loạn cương dương tạm thời.

b) Ngoài TURP, tia Laser cũng được dùng để tiêu hủy các mô bào tăng trưởng của nhiếp hộ tuyến mà không gây tổn thương các tế bào ở xung quanh. Lợi điểm của Laser là ít xuất huyết, mau lành hơn mổ xẻ.

 

Săn sóc hậu phẫu:

Sau giải phẫu, bệnh nhân nằm lại bênh viện từ 3-10 ngày tùy theo loại phẫu thuật và khả năng lành bệnh của mỗi người. Một ống dẫn tiểu được đưa vào bọng đái vài ba ngày để lấy nước tiểu ra ngoài.

Vài tuần sau giải phẫu, bệnh nhân về nhà nên tránh các công việc nặng hoặc căng thẳng để vết mổ không bị bung, bị rách.

- uống nước nhiều để rửa bọng đái

- tránh rặn nhiều khi đi cầu

- tránh táo bón

- đừng nâng nhắc vật nặng

- đừng lái xe hoặc điều khiển máy tự động

c) Phương pháp ít gây hại (less invasive)

Các phương pháp này có mục đích hủy hoại các tế bào nhiếp tuyến sung đè lên niệu đạo, nhờ đó tiểu tiện được thông và giảm số lượng nước tiểu còn đọng lại trong bọng đái. Phương pháp không tiêu hủy hoàn toàn tuyến sưng.

Các phương pháp đang được sử dụng là dùng sức nóng của tia vi ba (microwave), radio wave để làm teo tế bào tuyến sưng, đưa một stent vào niệu đạo để mở rộng nơi bị tắc nghẽn.

Ngoài ra các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm các phương pháp mới dùng nước nóng trong balloon áp lên vùng tiết niệu bị nghẹt, bơm rượu nguyên chất hoặc độc tố Botox vào nhiếp tuyến để tiêu hủy tế bào phì đại.

 

          Kết Luận

 

Khi chúng ta cao tuổi, bệnh phì đại nhiếp hộ tuyến rất hay xảy ra, gây triệu chứng ít nhiều. Bệnh không đưa đến ung thư nhiếp hộ tuyến. Những trường hợp nhẹ không cần phải chữa, nhưng những trường hợp vừa hoặc nặng, chúng ta chữa bằng thuốc uống, quá lắm sẽ giải phẵu.

 

May mắn là hiện nay có nhiều phương thức để người bệnh lựa chọn. Chỉ cần sự hợp tác chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân cùng thảo luận kỷ càng trước khi quyết định. Với những phương cách chữa trị mới bây giờ, nhiều vị không còn phải chịu đựng, đau khổ vì căn bệnh như trước kia nữa.