QUÁ CAY ĐẮNG!
Vinh quang gì?
Chiến thắng gì?
Mà kỷ với niệm?
Thật hạnh ngộ khi chúng tôi được gặp nhà thơ Hữu Loan, tác giả bài thơ Màu Tím Hoa Sim, cùng một số vị trong vụ án Nhân văn – Giai phẩm, những năm từ 1957 về sau, trên đất Bắc.
Sau tháng Tư 1975, trước khi nhà thơ Hữu Loan có dịp vào Nam, đã có một
số thân hữu từ miền Nam ra Bắc thăm ông. Khó có thể mô tả cảnh nghèo
khó của gia đình ông thuở ấy, lại khó hình dung ra cái tình cảnh cô đơn
của một Hữu Loan bị chính quyền cô lập trong bao nhiêu năm.
Ông vào thăm Sài Gòn khá muộn màng, có thể do điều kiện kinh tế quá khó
khăn. Anh em chúng tôi có dàn xếp một ngày để tiếp ông. Cà phê sáng,
dùng cơm trưa, buổi chiều đưa ông đi dạo chơi đó đây. Thuở ấy chỉ toàn
xe đạp, sang trọng tí chút là xe gắn máy. Ông rất hồi hộp khi ngồi yên
sau xe gắn máy. Ông luôn bảo “Đèo nhau xe đạp, chậm rãi, thì bình an
hơn”.
Quán cà phê vườn khá rộng. Khi anh Duy đưa Hữu Loan tới, quanh bàn chúng
tôi đã có Tô Kiều Ngân, Bùi Giáng, mấy anh em văn nghệ, có cả một
lúc có hai cô, Huyền Tr. và Thúy V. một cô là ca sĩ, cô kia đang là diễn
ngâm thơ cho đài phát thanh, trong các chương trình thi ca.
Hữu Loan, thoạt nhìn như một pho tượng, sạm một màu đất nung. Khuôn mặt
chữ điền, tóc dài, trán rộng, sống mũi thẳng, cao. Tôi nghiêng người
chào ông. Ông nở nụ cười. Một nụ cười cẩn thận, nói rằng thân thiện là
chưa đúng. Một cái bắt tay của giao tế, dè chừng. Sống ở miền Nam, sau
cơn dâu bể, nay gặp anh trở về, gặp chị ngoài kia vô, chào một nhà văn
xứ Bắc vừa chạm mặt, tôi nhận ra tất cả họ đều có một hành xử khá giống
nhau.
Bây giờ ông đang trước mặt. Với ly cà phê đen, bữa nay tôi có cái để mà
Nhớ Lại, có cái để được Ngắm Nhìn. Hữu Loan, Ông từ đâu tới!
Trò chuyện với Hữu Loan, mến ông là một người khá hiểu biết về văn
chương, học thuật. Dễ là chốn tri âm, tương phùng. Có thể do ông là
người có học hành tử tế, trưởng thành vào thời kỳ nước nhà còn lưu giữ
những nền móng đạo lý, những thứ vốn văn hóa quý hiếm của giống nòi.
Một ngày gặp gỡ. Bữa trưa uống một trận bia. Chiều đưa ông thăm chơi đó
đây. Buổi tối ghé một quán vườn, rất đông anh em. Sáng hôm sau ông ghé
tôi. Chúng tôi cùng uống cà phê, ăn sáng. Nhà tôi ngay đường Nguyễn Huệ
nên nhà hàng Givral cũng gần. Vào quán, ông đầy vẻ ngỡ ngàng. Xem thực
đơn, ông nói, “Tôi không biết gọi gì, anh gọi dùm”.
Tôi gọi cho ông ly cà phê sữa, bánh mì vuông, một đĩa thịt nguội, patê,
xúc xích. Lúc này chúng tôi cũng đang túng thiếu, nhưng tiếp ông, tôi
phải”bề thế” tí chút. Chẳng lẽ mấy mươi năm ông nhai củ mì
ngoài Bắc, giờ này tôi mời ông mấy củ khoai lang trộn bo bo!
Tôi nhường ông ngồi ghế bên trong, nhìn ra đường, quang cảnh góc đại lộ
Lê Lợi và Tự Do. “Sàigòn nó to rộng thế đấy”. Bên kia là
Continental khách sạn thuộc loại cổ nhất Sài Gòn, nhà Hát Tây [tòa
nhà Hạ nghị viện thời Cộng Hòa], khách sạn Caravelle. Ông mãi nhìn
cảnh đẹp bên ngoài, lại nhìn đĩa thịt nguội. Chừng không muốn ăn. Tôi
giục ông ăn chút gì kẻo đói bụng. Ông nói:
-
Anh cho tôi nhìn một
hồi đã. Bao nhiêu năm tôi mới thấy cái món lạ lùng này.
Ông ăn một cách khó khăn. Chừng từ lâu không quen với dao nĩa. Tôi bèn
gọi một đĩa tương tự, rồi bốc mà ăn, ý hô hào ông cùng bốc mà ăn.
Nhìn ông, tôi lại nhớ nước mắt của ông buổi sáng hôm qua. Lúc trò
chuyện, tôi nói nhỏ với Thúy V. “Em nên ngâm bài Màu Tím Hoa Sim của
chính Hữu Loan để tặng ông”.
Trong quán có cây đàn ghi-ta. Vũ D. đệm đàn. Tô Kiều Ngân rút cây sáo
trúc “nhà nghề”, dìu giọng người ngâm thơ. Giọng Thúy V. mượt
mà, khá trữ tình. Nghe ngâm thơ của mình, từ mấy mươi năm bị chế độ cấm
phổ biến trên đất Bắc, Hữu Loan ngậm ngùi. Bất ngờ ông bật tiếng
khóc.
Khuôn mặt như một phiến đá chỗ lòng suối cạn. Khó lòng thấm nước. Nhưng
những hạt trong vắt cứ trôi xuống má. Ông có vẻ sờ soạng. Một bàn tay
thò vào túi. Không có gì. Hai bàn tay thô tháp chỉ run run, ông kéo cái
chéo áo ka-ki màu chàm, vải nhám, chừng cũng bẩn do mặc lâu ngày, đưa
lên lau nước mắt…
Nhà thơ Hữu Loan qua đời vào trung tuần tháng 3 năm 2010 tại quê nhà,
hưởng thọ 94 tuổi. Phùng Quán ra đi ngày 22 tháng 1 năm 1995. Trần Dần
mất ngày 17 tháng 1 năm 1997. Cùng những ngày của mùa xuân. Phan Khôi,
Văn Cao, Nguyễn Mạnh Tường, Trần Đức Thảo, Nguyễn Hữu Đang… và nhiều
nữa… những thành phần trụ cột của phong trào “Đi tìm tự do tư
tưởng, đòi hỏi nhân quyền”, là đỉnh cao của văn hóa, cội nguồn,
nay đã ra người thiên cổ.
Thiên cổ, là bên kia của hiện thực bên này ư? Bên kia, ai có nhớ về?
Hoài niệm, bảo tôi nghĩ và viết những dòng này.
Cung Tích Biền
No comments:
Post a Comment